Priče o velikim i imućnim porodicama neretko imaju sličan kraj – onaj u kojem se gase tragovi velikog imetka i slavnog imena. Takva je i priča o jednoj od najpoznatijih porodica trebinjskog kraja iz 19. veka – porodici Ćelović iz Pridvoraca. Svakako najpoznatiji izdanak ove nekada brojne i imućne trgovačke loze je Luka Ćelović Trebinjac.

Luka je kao desetogodišnji dečak otišao iz rodnog kraja da uči trgovinu u kojoj je bio izuzetno vešt, pa je tokom života u Beogradu stekao veliki imetak. Umro je 1929. godine sam, bez porodice i potomstva, u skromnom sobičku, a svu svoju imovinu testamentom je zaveštao Beogradskom univerzitetu, za unapređenje nauke i obrazovanja.

Delo i zasluge jednog od najvećih srpskih zadužbinara, manje ili više su poznati. Ono što nije tako poznato jeste sudbina Lukine porodice u Hercegovini. Lukin otac Manojlo bio je najistaknutiji član prve generacije pridvoračkih Ćelovića, o kojoj postoje pisani tragovi. Imao je veliki posed i uspešno je vodio trgovinu. O ugledu te porodice govori i podatak da je Manojlovoj deci na krštenju kumovao arhimandrit manastira Duži Nićifor Dučić. Manojlo Ćelović je pomagao hercegovačke ustanike i važio je za velikog patriotu. Ćelovići iz Pridvoraca (postoje i njihovi prezimenjaci u selu Duži) obogatili su se u tursko vreme.

Nema podataka da je Luka, nakon što je kao mladić dobrovoljno učestvovao u ustanku 1875. godine, ikada došao u Trebinje. Ipak, pomagao je trebinjske škole, a poslao je i zvona za Sabornu crkvu u gradu. Svojoj porodici u Trebinju početkom dvadesetog veka Luka je kupio veliku, kamenu kuću u gradu, a Ćelovići u Pridvorcima su otprilike u isto vreme sagradili veliku kuću, koja je među skromnim seoskim kućercima tog vremena izgledala kao pravi vlastelinski posed.

Manojlo Ćelović je osim Luke imao još tri sina i dve kćeri. Lukin brat Risto bio je posednik i trgovac, a 1903. godine izabran je za gradonačelnika Trebinja. Srednji brat Božidar umro je u trideset drugoj. Najmlađi Jovica, direktor banke u Jagodini, umro je bez potomstva i imovinu zaveštao crkvi. Uglavnom su se svi Ćelovići raselili, a sudbina je htela da ili umru bez potomstva ili bez muških naslednika.

Rodoslovom porodice Ćelović bavio se lingvista mr Savo Pujić. U svom istraživačkom radu, Pujić je uz veliki trud uspeo da nađe podatke o toj porodici, koji slikovito svedoče o usponu i padu uglednog roda.

Nećak Luke Ćelovića, Ristov sin Manojlo (umro 1977) koji je dobio ime po dedi, poslednji je Ćelović iz Pridvoraca kojeg Trebinjci pamte. Pujić ga opisuje kao tipičnog poslednjeg predstavnika velikih porodica: kao uštirkanog i naparfemisanog gospodina, kojem je malo šta u životu polazilo za rukom. Menjao je poslove i nameštenja, uglavnom zahvaljujući ugledu porodice, ali se ni u čemu nije snašao. Iz Sarajeva, gde je radio kao činovnik u banci, vratio se na seoski posed u Pridvorcima, a pred Drugi svetski rat preselio se u veliku gradsku palatu, „kuću Ćelovića” kako je Trebinjci i sada zovu. Oženio se u poodmaklim godinama i nije imao potomstva.

O bogatstvu i ugledu ove porodice u Trebinju svedoče materijalni tragovi: pomenuta velika kuća u gradu podeljena je na poslovne prostore, trgovine i kafiće. U jednom delu je Gradska biblioteka, a u drugom se planira uređenje galerije. Stan u kojem je živeo Manojlo Ćelović nasledio je sin njegove supruge Zore.

U Pridvorcima, u takozvanoj Ćelovića mahali, sada su samo ruševine. Velika porodična kuća opustela je pred Drugi svetski rat. Tokom okupacije u kući je bio smešten jedan italijanski odred, o čemu svedoči puškarnica na jednom prozoru. Nakon rata u kući je bila osnovna škola, a posle njenog zatvaranja prepuštena je zubu vremena. U nekada bogato uređenim prostorijama gnezde se golubovi, a crep i zidovi se obrušavaju. Samo se retki se sećaju priča starijih Pridvorčana o zvucima klavira koji su nekada odjekivali iz kuće.

Kuća porodice Ćelović na Skalinima, u Kršu, takozvani konzulat rasparčana je i neprepoznatljiva. Čudnom sudbinom i grob pokojnog Manojla Ćelovića, Lukinog oca, na seoskom groblju gotovo da više ne postoji – skoro da je potpuno potonuo u zemlju. Savo Pujić pripoveda da se donedavno na jedinom preostalom kamenu moglo pročitati samo „podigoše sinovi Luka i Risto”.

Tako još samo najstarije generacije Trebinjaca pamte porodicu Ćelović i njene potomke, koji su u istoriji ovog kraja, ali i srpskog naroda uopšte, ostavili značajan trag, ali su gotovo bez traga nestali.

-----------------------------------------------------------

Zadužbinu Luke Ćelovića Trebinjca u Beogradu činili su:

1. Jedan plac sa kućom u Javorskoj br. 7 i 9.

2. Dvospratna kuća u ul. kraljevića Marka br. 1 koja ima četiri stana i četiri dućana u parteru.

3. Palata na uglu Karađorđeve br. 65 i Zagrebačke br. 1 u kojoj su 24 stana sa tri lifta i šest dućana sa tri teretna lifta.

4. Palata duž cele Zagrebačke ulice u koju ulaze brojevi 3, 5, 7 i 9 i Bosanske 16 (danas Gavrila Principa). Ova zgrada ima 31 stan i sedam dućana sa četiri teretna lifta.

Sanja Pešut  Politika