Bačka Palanka se na ovom geografskom lokalitetu spominje dosta kasno, tek pri kraju sedamnaestog veka i sudeći po tome ne bismo mogli reći da spada u starije gradove Pokrajine. Međutim, na ovoj teritoriji spominju se naselja pod raznim drugim imenima već u dalekoj prošlosti. Prema nekim izvorima, u starom veku, za vreme Rimljana, ovde u pograničnoj zoni nalazilo se manje rimsko utvrđenje Remezijana. U srednjem veku preko puta Iloka, pominje se naselje pod imenom Pešt. a geografskoj karti iz 1556. godine naziva se Pest, a popularno se zvalo i Iločka. U to vreme nije brojalo više od 5 do 10 kuća. Na istoj karti ubelženo je i naselje Kerestur, nešto istočnije od današnje Palanke koje i danas nosi naziv Krstur. Od 1526 do 1687. godine, ovde se spominje više zaselaka, kao: Visinda, Ilova, Kerekić, Pavlovac, Prkosovo, Rajkovo, Slatine, Stublina, Tamana,Uroš...Ovo su bila manja naselja, često samo nekoliko zemunica, koja su prema podacima iz poreskih knjiga (deftera) bila naseljena srpskim življem. Tako je Kerekić 1554. godine imao 12 porodica. Selo Stublina je iste godine imalo 10 porodica, dok je recimo Tamana 1561. godine imala 22 doma. Uroš je imao 1590. godine 13 domova

Iz ovog vremena postoji podatak da je na teritoriji Palanke postojalo jedno poljsko utvrđenje , opkop koji je opasivao mesto naseljeno turskim življem, sa turskom vojnom posadom.. Prema zapisu jednog češkog putopisca iz 1591. godine, ovde je postojao i karavan-saraj (kafana sa štalama) gde su odsedali umorni putnici. Pod krovom pomenutog objekta bila je smeštena i neka vrsta bolnice u kojoj su bolesni putnici imali besplatno stan i hranu u trajanju od tri dana. Utvrđenje je postojalo već 1565. godine, dok se u jednom zapisu navodi da je podignuto 1593. godine, godine koja zvanično kazuje o nastanku našeg mesta

Od ovog utvrđenja potiče ime Palanka, iako se ono u vreme Turaka u defterskim knjigama nigde ne spominje, verovatno iz razloga što su njegovi stanovnici bili oslobođeni plaćanja poreza. Sama reč PALANKA je turski romanizam i dolzi od latinske reči planka (planca), koja označava ogradu od stubova, kolja (takozvanih palisada). Krajem 17. veka na geografskoj karti ubeleženo je, preko puta Iloka, selo Palanka (vicus Palanka) koje se od tog vremena stalno tako naziva.

Godine 1702. Palanka je uključena u podunavsku granicu i broj stanovnika u njoj se naglo povećao, tako da je već 1720 bila znatno naselje (187 domova) i po broju stanovnika nalazila se na četvrtom mestu u Bačkoj, iza Sombora, Subotice i Titela. Mesto je naseljeno najvećim delom narodom doseljenim u velikoj seobi pod patrijarhom Čarnojevićem.

U vreme vojne granice, u ataru Palanke, spominju se kao naseljeni zaseoci: Buljkes, Kerekić, Visinda, Plavšin Salaš, Bičanski Salaš, Miškov Salaš, Uroš, Rajkovo Selo, Knežević Salaš i Zlatno Glavac. Nenaseljena su bila selišta Ilova, Pavlovac, Ljubišić i još neka.

Život palanačkog življatada nije bio lak.. Svaka graničarska porodica je dobila na uživanje pola sesije zemlje, a oficiri i podoficiri i veće parcele. Zemlja je dobim delom bila podvodna i slatinjava. U okolini sela nalazile su se livade i pašnjaci, zatim šume i opštinska zemlja, dok j obradiva zemljka seljaka bila udaljena od sela i po osam i deset kilometara, što je otežavalo obradu. Narod su opterećivale velike obaveze izdržavanja vojnske, razni nameti i porezi.

Godine 1740. Palanka je priključena Sreskoj graničnoj komandi, a 1744. godine odlukom Bečke dvorske kancelarije, razvojačena i pripojena Bač-Bodroškoj županiji. Godine 1747. bio je prvi županijski popis poreskih obveznika i tada je u mestu upisano 119 poreskih obveznika koji se svi po nacionalnosti bili Srbi.

Po razvojačenju, Palanka je pripala kao posed Kraljevskoj vorskoj komori i uvde je uspostavljen provizorat pod čiji resor su potpala i sledeća kameralna mesta: Odžaci, Parabuć, Vajska, Bođani, Plavna, Tovariševo, Parage, Silbaš, Gajdobra, Obrovac, Bukin i Čib. Ovo zvanje, preko koga se upravljalo kameralnim dobrima na teritoriji navedenih sela, ubiralo je prilične prihode. Tako za 1755. godinu prihodi su bili 16.690 guldena i ostvareni su od prodaje pašnjaka, zakupa gostionica, ibolova i vodenica na Dunavu. Na primer, provizor je 1755. godine imao godišnju platu 300 guldena, njegov pratilac vojnik dva pandura po 50 guldena, a šest poljara po 48 guldena, pored stana, bašte, nešto drva za loženje i soli.

Pečati palanačkih opština

Sve do razvojačenja, Palanka je bila nastanjena isključivo srpskim življem, a narednih godina naseljavaju se ovde prve porodice Slovaka i Nemaca. Ovi prvi kolonisti nastanjeni su u Srpskoj Palanci ili, kako se nešto kasnije počela nazivati Staroj Palanci. Hronike iz tog vremena kažu da su ovi kolonisti bili u dobrim odnosima sa starosedocima, čak su odlazili i u pravoslavnu crkvu, pošto katoličke nije bilo u mestu. Kasnije su preseljeni u Novu Palanku. Između Nove i Stare Palanke postojao je prazan prostor od oko dva kilometra, podvodan i obrastao u barsko šipražje i travu. 1780. godine novi kolonisti naseljavaju ovaj međuprostor i tako spajaju Staru i Novu Palanku. Sva tri naselja stapaju se u jedno i 1918. godine dobijaju jedno ime - Bačka Palanka. Na taj način su na ovoj teritoriji formirana tri sela, sa tri opštine, iako su faktički činila jedno veliko kompaktno naselje. Posle drugog svetskog rata sve tri opštine su spojene u jednu pod nazivom Bačka Palanka.

Narod je sada živeo lakše nego u vreme vojne granice, jer je bio rasterećen zdržavanja vojske i stalne vojne obaveze i došao je u sigurniji posed zemlje. Zbog toga mesto se počelo naglo povećavati doseljavanjem iz okolnih zaselaka , te je 1769. godine imalo 398 srpskih domova, a 1774. godine 419. Glavno zanimanje stanovnika bila je zemljoradnja, a od stočarstva, zbog prostranih pašnjaka oko sela, najrasprostranjenije je bilo ovčarstvo. Ubiranje letine je išlo sporo i dugo je trajalo, često do kasno u jesen jer se žnjelo ručnom kosom, a žito vršilo na guvnu konjima ili se mlatilo drvenom mlatilicom. Žito se mlelo u suvačama, koje su bile podignute na vašarištu, vodenicama i vetrenjačama. Već 1720. godine na Dunavu su postojale tri vodenice, a kasnije ih je bilo više. U Palanci se otvaraju brojne zanatske radionice, pa i mala industrijska preduzeća. 1765. godine počela je rad prva ciglana koja se sastojala od nekoliko poljskih peći za pečenje cigala, a 1776. sazidan je veliki magazin za preradu divana čija zgrada i danas postoji.

U decembru 1784. godine, na intervenciju vladike novosadskog Josifa Jovanovića Šakabende, staropalančanima je dozvoljeno da podignu novu pravoslavnu crkvu na nešto uzvišenijem terenu podalje od Dunava. Stara crkva se nalazila na svega tri hvta od Dunava, bila je izložena poplavama i odronjavanjem obale pretila joj je opasnost da se sruši. Nova crkva je sagrađena 1787. godine i definitivno uređena 1801. godine, najvećim delom dobrovoljnim prilozima meštana. Pored crkve podignut je i sveštenički dom i velika prostrana škola. Sve do početka 19. veka u Palanci je bilo 8 pravoslavnih parohija, sa toliko sveštenika, a od 1805. godine njihov broj se smanjio na tri. Crkva je tada posedovala 300 jutara zemlje koju je izdavala u trogodišnji zakup. U mestu je već od ranije postojala jednorazredna srpska narodna škola, koja je 1829. godine pretvorena u dvorazrednu.

U to vreme, 1783-84 godine, zbog niskog zemljišta i čestih poplava, preseljen je i jedan deo sela, oko 200 kuća, sa obale Dunava na viši teren oko nove crkve i još severnije prema uzvišenoj gredi (“Zečji breg”), a kojom prilikom je izvršena i urbanizacija mesta.

Prva polovina 19. veka je bila za Palanku period laganog ekonomskog razvoja, pre svega u poljoprivredi, trgovini i zanatstvu. Otvoren je veliki broj trgovačkih i zanatskih radnji skoncentrisanih u glavnoj ulici, koja se sve više formira kao centar mesta. Već 1818. godine osnovani su prvi zanatlijski cehovi, a četrdesetih godina toga veka postojali su zidaski, krojački, kolarski, kovački, tesarski i drugi. 1826. Palanka je dobila pravo održavanja vašara dva puta godišnje i malog vašara (piace) svake srede (što se održalo do danas !), i time postala trgovište. Srbi su se uglavnom bavili poljoprivredom, iznad svega ceneći zemlju i stoku, a u manjoj meri trgovinom i zanatstvom. Broj stanovnika je naglo rastao. Palanka je u ovo vreme imala 7500 žitelja.

Godine 1828. mesto je dobilo prvu poštu koja se u početku nalazila u Staroj Palanci. Pošiljke su dopremane poštanskim kolima iz Novog Sada sa oružanom pratnjom, a od 1833. godine iz Bača, sve do 1896. godine kada je železnica preuzela ovu službu. Mesto je dobilo telegraf 1889. godine, a telefon 1. novembra 1907. godine. Iste godine u Palanci je bilo 21 aparata, a deset godina kasnije 50 priključaka.

Prvi parobrod je u Palanku stigao davne 1832. godine. Do tada je saobraćaj rekom bio obavljan manjim drvenim brodovima, koje su vukli konji ili osuđenici, hodajući puteljkom pored obale, te je bio spor i neisguran, zavisan od vremenskih prilika i vodostaja reka. Veza sa Ilokom i Sremom je održavana skelom. Tako je 1740. godine počela sa radom prva skela, koja je mogla da primi samo dve zaprege, a koju je vuko čamac na vesla. Kasnije se prevoz preko Dunava usavršavao da bi posle 234 godine između Palanke i Iloka bio safrađen most i pušten u saobraćaj 19. maja 1974. godine.

1841. godine mesto je dobilo Poresku upravu.

Naredni period razvoja Bačke Palanke, do prvog svetskog rata, ispunjen je brzim napretkom u svim pravcima. Mesto se posle dobijanja sreskog načelstva, formira u administrativni, trgovački i kulturni centar sreza i dobija sve više karakter varošice. U njega se iz Sombora, sedišta županije preseljava sreski Sud (1871), Gruntovnica (1876), i Javno beležništvo (1882). Osnivaju se i prvi novčani zavodi, “Palanačka kasa” (1864), “Palanačka sreska kasa” (1873), zatim “Novopalanačko kreditno udruženje ” (1884) i “Poljoprivredna banka” (1887). Godine 1860. podignuta je Svilara, preduzeće za otkup i preradu čaura svilene bube, a zatim Parni mlin (prvi 1880, drugi 1911), Pilana 1882, Fabrika za preradu kudelje “Juta” (1881-1882) (današnji Sintelon) i moderna Ciglana (1901), prva koja je na industrijski način proizvodila ciglu i crep.

U poljoprivredi mesta veliki napredak je značila pojava vršalice (prva 1874) i komasacija zemljišta (1893-1894) koja je manje i razbacan parcele pojedinaca grupisala na jedno mesto i time omogućila podizanje salaša, koji su sada zbog veličine atara i udaljenosti od sela, podizani u velikom broju.

Veliki značaj za razvoj privrede ovog mesta imao je rečni saobraćaj i izgradnja železničke pruge. Izgradnjom pristaništa i dobijanjem brodske agencije (1896) značilo je povezivanje Palanke sa udaljenim krajevima i velike moućnosti razmene robe svake vrste.

Na kulturno-prosvetnom planu od značaja je bilo otvaranje Građanske škole (1886), prve srednje škole sa četiri razreda i šegrtske škole (1868) koja je radila samo nedeljom posle podne. U tom pogledu važno je i otvaranje ”Kasine” (1871) koja je bila stecište mesnih intelektualaca. Od posebnog značaja za mesto je bilo osnivanje Srpske čitaonice, u vreme političke aktivnosti Svetozara Miletića i Ujedinjene omladine srpske. Čitaonica je odigrala značajnu ulogu na kulturnom, a aksnije i političkom planu.

Godine 1881. otvorena je ovde prva štamparija, a 1904. godine pokrenut je prvi nedeljni list. Do II svetskog rata bile su tri privatne štamparije, a izlazilo je tridesetak listova i časopisa.

U ovom periodu Palanku su pogađale i razne nedaće: poplave, najezde skakavaca i miševa, sušne i nerodne godine. Velike poplave su zabeležene 1867, 1926 kao i 1965 godine, akada je zabeležen do sada najveći vodostaj od 790 centimetara, a posle ove poplave su načinjeni i veliki nasipi pored Dunava.

Najezde skakavaca su zabeležene u prošlom veku 1858. godine, kada je sloj skakavaca po zemlji mestimično bio debeo i 60 cm. Isto se ponoilo, ali u manjoj meri i 1862. godine. dok je 1869. godine najezda miševa uništila usev u ataru.

Za ovo vreme, Palanka je brojno napredovala. 1880 godine je imala 10.645 stanovnika, a 1910. godine 13.047. Pored Srba tu su živeli Mađari, Nemci, Slovaci, Jevreji, Romi....

Između dva svetska rata razvoj Palanke i njene privrede je krenuo bržim tempom. Godine 1923 podignuta je električna centrala koja je davala struju ne samo mestu nego i okolnim selima. Podignuta je i fabrika kožne galanterij. Izvanredno se razvila kudeljarso prerađivačka industrija ( u mestu je bilo 9 kudeljara). Ovaj napredak u industriji imao je za posledicu povećanje broj aradnika. U poljoprivredu značajna je bila kanalizacija atara 1926. godine, kojom su isušene podvodne površine (Uroška bara i Male Livade) i dobijeno obradivo zemljište. Primena novih poljoprivrednih mašina i agrotehničkih mera imala je za posledicu prosperitet imućniji vlasnika zemlje dok je istovremeno značila i materijalno propadanje i usitnjavanje manjih poseda.

Na kulturno-prosvetnom planu značajno je bilo osnivanje Prosvetnog Odbora u Staroj Palanci, čiji je inicijator i prvi predsednik bio dr Borislav Uvalić. Na inicijativu Uvalića, a u okviru Srpske čitaonice, držana su predavanja iz oblasti privrede i zdravstva. Pred sam rat, u leto 1939. godine na inicijativu srednjoškolske i studentske omladine, osnovana je Omladinska sekcija Srpske čitaonice oko koje se okupila napredna omladina Bačke Palanke.